موفقیت محققان ایرانی در راستای ژن درمانی و پیشگیری از نابینایی مبتلایان به عارضه ارثی شبکیه

مریم حق‌شناس، دانشجوی دکتری ژنتیک پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهار کرد: کاربرد ژن درمانی در درمان بیماری‌های ژنتیکی و اکتسابی در سال‌های اخیر رشد قابل ملاحظه‌ای داشته است. در حوزه چشم پزشکی، پتانسیل کاربرد ژن درمانی به دلیل مزایای متعدد چشم از جمله مهار موضعی پاسخ ایمنی، گسترده است.
وی خاطرنشان کرد: رتینیت پیگمنتوزا (RP)، نوعی از انحطاط شبکیه و یکی از رایجترین اشکال نابینایی ارثی است که شیوع آن در حدود یک در دو هزار و ۵۰۰ تولد است و با دژنراسیون پیشرونده شبکیه تشخیص داده می‌شود و منجر به نابینایی در شب و نهایتا نابینایی کامل می‌شود. شیوع بالا و این واقعیت که جوانان بیشترین گروه متاثر از این بیماری هستند، نه تنها بر سلامت عمومی، بلکه از دیدگاه اجتماعی و اقتصادی نیز تاثیر منفی دارد.
حق شناس تصریح کرد: یکی از مؤثرترین اقداماتی که می‌تواند در راستای درمان بیماری RP صورت گیرد، تولید وکتورهای ویروسی نوترکیب بهینه شده برای انتقال مؤثر ژن است. با استفاده از این روش برای درمان رتینیت پیگمنتوزای وابسته به X که در اثر نقص در ژن RPGR ایجاد می‌شود، ویروسی ساخته شد که دارای نسخه سالم ژن RPGR است.
به گفته وی در این طرح که با هدایت سینا مظفری، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و با همکاری مرکز تحقیقات چشم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی اجرا شده، جهت افزایش انتقال ویروس در لایه‌های مختلف شبکیه در هنگام تزریق داخل زجاجیه که نوعی تزریق کمترتهاجمی است، جهش‌هایی در سطح پوشش ویروسی ایجاد شد. این جهش‌ها به نفوذ بیشتر ویروس به تمام لایه‌های شبکیه کمک می‌کند. پس از تزریق ویروس تولید شده به درون چشم بیمار، ژن RPGR در گیرنده‌های نوری بیان می‌شود و از تخریب سلول‌های شبکیه جلوگیری می‌کند.
حق‌شناس تصریح کرد: ویروس‌های حاصل از این اختراع در یک مطالعه پیش بالینی به چشم موش‌های یک ماهه تزریق شد و کارایی این ویروس‌ها در انتقال ژن RPGR و نفوذ آنها از محل تزریق یعنی زجاجیه به جایگاه گیرنده‌های نوری در شبکیه و بیان اختصاصی RPGR در این سلول‌ها به اثبات رسید.
به گفته این پژوهشگر در حال حاضر در دنیا ویروس‌هایAAV حامل ژن RPGR مورد استفاده در ژن درمانی بیماری رتینیت پیگمنتوزا وابسته به X بیشتر از نوع ۵ و ۸ است که برای تزریق از نوع زیرشبکیه مناسب است. در این اختراع برای اولین بار یک ویروس جدید AAV سروتیپ ۲ با نام AAV2/2.p(penta)YF/TV.GRK1.coRPGRORF15 ساخته شد که دارای جهش‌های بیشتری در ژن کپسید است و این امر موجب افزایش پایداری و نفوذپذیری بالاتر ویروس می‌شود؛ بنابراین امکان تزریق مستقیم به درون زجاجیه چشم (به جای ناحیه زیرشبکیه) را به طور بسیار مؤثر و کارآمدی فراهم می‌کند و دیگر نیازی به تزریق‌های بسیار تهاجمی زیرشبکیه که موجب التهاب شدید و همچنین جداشدگی شبکیه شده و در بیماران RP می‌تواند خطرناک باشد، نیست.
به نقل از معاونت علمی ریاست‌جمهوری، وی خاطرنشان کرد: ویروس تولید شده در این اختراع را می‌توان با یک تزریق کمتر تهاجمی به درون زجاجیه تزریق کرد و این ویروس به دلیل نفوذپذیری بالا قادر به بیان ژن RPGR به صورت اختصاصی در گیرنده‌های نوری شبکیه - که در بیماران مبتلا به رتینیت پیگمنتوزا تخریب خواهد شد - می‌شود و بنابراین می‌تواند از آن جلوگیری کند.
حق‌شناس در پایان تصریح کرد: هیچ یک از این فناوری‌های ژن درمانی تا کنون در کشور در دسترس نبوده و این پژوهش برای نخستین بار در ایران به انجام رسیده است.