سهم یک هزارمی ایران از تجارت آفریقا

هرچند بازار آفریقا دارای 1.3 میلیارد نفر جمعیت ، ذخایر معدنی گسترده طلا ، الماس، سنگ های گران بها، آب و هوایی مستعد تولید محصولات کشاورزی و غذایی و بیش از هزار و 200 میلیارد دلار تجارت سالیانه خارجی است اما آمارها نشان می دهد سهم ایران از این بازار با وجود برخی ظرفیت های اقتصادی و همچنین قرابت های فکری و دینی ناچیز است. در این گزارش تلاش می کنیم با مروری بر وضعیت آماری تجارت میان کشورمان با قاره آفریقا به برخی دلایل و مشکلات بر سر راه توسعه تجارت با این قاره بپردازیم.

میزان تجارت ما با آفریقا

بیشترین رقمی که برای میزان تجارت میان ایران و آفریقا تاکنون در رسانه ها اعلام شده ، رقم 1.2 میلیارد دلار برای سال 1400 است که توسط خبرگزاری فارس به نقل از سخنگوی وقت گمرک اعلام شده و سهم حدود یک درصدی از کل تجارت ایران را تشکیل می دهد ،گویا این رقم در سال 1402 کاهش قابل توجهی داشته است، هرچند  آماری از میزان تجارت کلی کشورمان با این قاره روی تارنمای گمرک ، سازمان توسعه تجارت و اتاق بازرگانی وجود ندارد، اما با ابتکاری که اتاق بازرگانی تهران روی تارنمای خود به خرج داده است، می توان مجموع تفکیک شده صادرات و واردات به هریک از کشورهای جهان را از گمرکات مختلف مشاهده کرد  مثلا میزان تجارت(مجموع واردات و صادرات) ما با کشور آفریقای جنوبی ، حدود 165 میلیون دلار، با نیجریه نزدیک 50 میلیون دلار ، با مصر اندکی بیش از 20 میلیون دلار ، با مراکش ، حدود 1.3 میلیون دلار، کامرون 243 هزار دلارو با کنیا نزدیک به صفر است.

روند خوبی که زود افول کرد  

سخنگوی سابق گمرک و سخنگوی فعلی کمیسیون توسعه تجارت خانه صنعت، معدن و تجارت ایران معتقد است که در ابتدای این دولت روند تجارت ما با آفریقا با شیب مناسبی رشد کرد ولی متاسفانه در سال گذشته به زمان دولت روحانی بازگشته است.سید روح ا... لطیفی در این خصوص به خراسان می گوید: دولت فعلی در ابتدای روی کار آمدن با شیب خیلی خوبی تجارت با آفریقا را جلو برد اما دوباره برگشت کرد.ممکن است  نتیجه کارهایی که می شود در آینده خودش را نشان بدهد ولی الان وضعیت تجارت با آفریقا به زمان دولت روحانی بازگشته است، البته در برخی نقاط شمال آفریقا وضع مان بهتر شده ولی میزان تجارت با آفریقای جنوبی که در ابتدای این دولت به حدود385 میلیون دلار رسید به 165 میلیون دلار بازگشته است، البته میزان تجارت ما با کشورهای عربی شمال آفریقا بهتر شده مثلا با الجزایر تجارتی نداشتیم که الان به بالای 20 میلیون دلار رسیده است، یا به مصر 19 میلیون دلار صادرات داشتیم، با تونس و مراکش هم رشد تجارت داشتیم، حتی با جیبوتی الان بالای 15 میلیون دلار تجارت داریم،به طور خلاصه از مجموع 54 کشور آفریقایی با 39 کشور تجارت مستقیم داشته ایم. البته به صورت غیرمستقیم و از طریق امارات ، عمان یا ترکیه ممکن است با همه این کشورها تجارت داشته باشیم.

3 مسئله پیش روی تجارت با آفریقا

به گفته وی ، زیرساخت های تجاری با کشورهای آفریقایی در حال بهبود است،مثلا در شمال آفریقا رایزن و مرکز تجاری نداشتیم که الان اضافه شده است ، سفرهای رئیس جمهور نیز فضا را برای گسترش تجارت بهتر کرده است اما چند مشکل برای توسعه تجارت داریم، اولین مورد مشکل حمل و نقل مستمر، ارزان و قابل برنامه ریزی است، یعنی جابه جایی مستقیم بار با کشتی از بنادر جنوبی ما به کشورهای ساحلی آفریقا محدود است؛یعنی به جز یکی دو کشور با بقیه کشورهای آفریقایی ارتباط مستقیم هوایی و دریایی نداریم.کشتی باید به آفریقا چارتر شود و با لاینرهای دیگر دریایی بار به جایی برود و از آن جا مجدد بارگیری شود و به مقصد برود.قائم مقام سابق باشگاه تجار ایران و آفریقا ادامه می دهد: مشکل دوم جابه جایی پول است که همچون گذشته به قوت خود باقی است ، البته با تهاتر طلا که در سال گذشته رکورد زد ، بخشی از وجوه صادراتی بازگشت کرد که لزوما از آفریقا هم ممکن است نبوده باشد و امکان دارد از کشورهای دیگر هم بوده است، اما از آن جایی که آفریقا طلای زیادی دارد از این محل نیز می توانیم به جای پول بخشی از تجارتمان را افزایش دهیم. البته باید یک بازبینی مجدد در فرایندها بشود، چون آفریقا بزرگ ترین ذخایر طلا، الماس و سنگ های گران بها را دارد که به جای پول می تواند در تجارت استفاده شود.به گفته وی ،مشکل سوم که البته الان کمی بهتر شده ، ناآگاهی تجار ایرانی از ظرفیت های بازارهای آفریقا و بالعکس است  که اگر به درستی روی این موضوع کار نشود، شاهد شیب سریعی برای بهبود روابط تجاری نخواهیم بود.تعداد رایزن های بازرگانی ما در آفریقا قبل از دولت سیزدهم صفر بوده است.الان حدود سه نفر هستند، مراکز تجاری هم بالای 10 مرکز هستند که ابتکار عمل این دولت بوده است.

کجا باید باشیم

میزان تجارت خارجی سالیانه قاره آفریقا به گفته لطیفی بیش از هزار و 200 میلیارد دلار است که با توجه به سهم یک درصدی جمعیت کشورمان از کل جمعیت دنیا اگر بخواهیم سهم یک درصدی از تجارت این قاره را به دست بیاوریم باید حدود 12 میلیارد دلار با آفریقا تجارت داشته باشیم که الان یک میلیارد دلار هم نیست.البته با توجه به سهم حدود 8 درصدی که ایران از منابع و معادن دنیا در اختیار دارد،اگر بخواهیم این آمار را محاسبه کنیم، باید میزان تجارت ما با آفریقا حدود 96 میلیارد دلار باشد.این کارشناس مسائل آفریقا می افزاید: حدود 680 میلیارد دلار از کل تجارت خارجی آفریقا با دنیا واردات به این قاره است که شامل سوخت ، انرژی ، خدمات فنی و مهندسی ، ماشین آلات، محصولات فولادی، پلاستیکی، دارو و امثال آن است {که در اغلب آن ها ایران مزیت صادراتی دارد، }صادرات آفریقا هم بیشتر شامل طلا و سنگ های گران بها، کاکائو و میوه های گرمسیری، پنبه، پارچه و مواد معدنی است که با توجه به این که بیش از 65 درصد از واردات کشور شامل کالاهای اساسی نظیر گندم، جو، کنجاله سویا، ذرت و نهاده های دامی و ... است، قاره آفریقا می تواند در بحث کشت فراسرزمینی یا تامین این نهاده ها کمک کند به طوری که هم اشتغال برای خودمان ایجاد کنیم و هم امنیت پایدار غذایی به وجود آوریم.