منطقه در شتاب ،ایران در خواب

آژانس بین المللی انرژی اعلام کرده است، ظرفیت انرژی های تجدیدپذیر جهانی در سال 2023 حدود 50 درصد افزایش داشته است؛ اما نکته مهم در فرایند حرکت جهان به سمت و سوی انرژی های پاک، جایگاه و سهم دست یافته ایران به این نوع انرژی است. باید غمگین باشیم وقتی آمار جهانی را بررسی و مشاهده می کنیم که سهم ایران در بخش تولید برق از نیروگاه های تجدیدپذیر فقط یک درصد است، در حالی که در همسایگی ما، کشور ترکیه 17 درصد، امارات 10 درصد و کشورهای پیشرفته حوزه اروپا همچون آلمان تا 50 درصد توانسته اند برق مصرفی خود را از انرژی های پاک و تجدیدپذیر استخراج کنند.

انرژی تجدیدپذیر چیست و چرا؟

قبل از ورود به آمار و ارقام در زمینه انرژی های پاک، یک مرور کلی بر تعاریف و گونه های این انرژی، قطعا تصویر ذهنی روشن تری به ما خواهد  بخشید. وقتی گفته می شود، انرژی پاک یا تجدیدپذیر، مقصود انرژی های ریشه گرفته از منابع طبیعی است که با سرعت بیشتری نسبت به مصرف جایگزین می شوند. به عنوان مثال نور خورشید و باد از جمله منابعی اند که همواره در حال جایگزین شدن هستند. به انرژی پاک، انرژی سبز یا انرژی تجدیدپذیر نیز گفته می شود.

آفتاب را پشت ابر گذاشته ایم

ایران از سرزمین های پر از آفتاب و باد است اما ما این نعمت های خدادادی را در پستو نهان کرده‌ایم. به زبان ساده یعنی ما در بهره برداری و سرمایه گذاری در جهت توسعه انرژی های تجدیدپذیر دچار یک غفلت بزرگ و تاسف برانگیز شده ایم. همان‎طور که در ابتدای گزارش ذکر شد، امروز سهم تولیدی برق از انرژی های پاک فقط یک درصد است. بررسی آماری سه کشور ایران، ترکیه و آلمان که از نظر جمعیتی تا حدود زیادی به هم شباهت دارند، به ما کمک می کند، بدانیم که ما چقدر در این بخش دچار فرصت سوزی شده ایم. آلمان وترکیه جمعیتی مشابه به ایران دارند. هر دو کشورهایی با دمایی به مراتب سردتر از ایران هستند؛ اما مصرف انرژی فسیلی در آن کشورها بسیار پایین تر است. دلیل آن چیست؟ گفته می شود «تولید انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی، بادی و غیره) آلمان ۱۲۳ برابر ایران است. همچنین تولید برق آبی در آلمان دو برابر ایران و تولید برق هسته‌ای پنج برابر ایران و مصرف زغال‌سنگ آلمان نیز ۲۹ برابر ایران است.» پس کشور آلمان از ظرفیت های انرژی های تجدیدپذیر به خوبی استفاده می کند و در حالی که ما از نظر سرزمینی و آفتاب تابان، شرایط مناسب تری نسبت به آلمان داریم، سرمایه گذاری چندانی در این حوزه صورت نگرفته است.  در واقع علت اصلی مصرف بالاتر گاز ایران از آلمان در این نکته است که اگر چه ظرفیت تنوع در انرژی تجدیدپذیر ایران بسیار بیشتر از آلمان است؛ اما ۶۸ درصد کل مصرف انرژی کشور به گاز وابسته است. نمونه دیگر؛ ترکیه همسایه ایران با جمعیتی مشابه است. ایران پنج برابر ترکیه مصرف گاز دارد، اما از طرفی ترکیه ۳۵ برابر ایران تولید انرژی خورشیدی و بادی، ۹ برابر ایران تولید برق آبی و ۲۲ برابر ایران مصرف زغال‌سنگ دارد. نتیجه این که، آلمان و ترکیه با اقتصادی چند برابر ایران و با جمعیتی مشابه، مصرف انرژی یکسانی با ایران دارند.

 وضعیت برق پاک در جهان

 همچنین در بخش تولید برق از منابع تجدیدپذیر نیز، بررسی آماری کشورها و مقایسه آن با کشور خودمان، نتایج جذابی را پیش روی ما نمی گذارد. ترکیه در نظر دارد طی سال های آینده ظرفیت تولید برق از انرژی های پاک و تجدیدپذیر را به بیش از دو برابر تولید کنونی، یعنی ۲۷گیگاوات برساند. امارات متحده عربی، به عنوان پرچمدار انرژی‌های تجدیدپذیر در منطقه، قصد دارد سهم انرژی پاک در کل انرژی را به 50‌درصد تا سال 2050 افزایش دهد. در کنار انرژی‌های خورشیدی، بادی و زیست‌توده این کشور سهم 25 درصدی از بازار جهانی هیدروژن کم‌کربن تا سال 2030را هدف قرار می‌دهد. عربستان سعودی تا سال 2030 هدف بلندپروازانه‌‌‌ تولید 50 درصدی انرژی خود را از منابع پاک تعیین کرده است. 

چالش ها چیست؟ موانع کجاست؟

به طور کلی، فقدان فرهنگی در امر توسعه انرژی های پاک و از سویی قدرت انحصاری بودن انرژی های تجدیدناپذیر، از جمله دلایل توسعه نیافتگی بخش انرژی های پاک در کشور است. حمید رضا صالحی، عضو کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در این باره می گوید: وجود ذخایر گاز و نفت در کشور و در دسترس بودن این منابع تا مدت‌های مدید، برنامه ریزی‌های کشور در خصوص تجدیدپذیرها را کند و حتی متوقف کرد. 

  امید به برنامه هفتم توسعه

با همه کاستی ها و غفلت هایی که در چند دهه اخیر در زمینه انرژی های تجدیدپذیر صورت گرفته، اما برنامه هفتم توسعه در این زمینه تدابیر مناسبی اندیشیده است. هم‎اکنون سهم انرژی‌های تجدیدپذیر از ظرفیت اسمی تولید برق کشور همچنان حدود یک‌درصد است و با مجموع ظرفیت ۱۱۲۰ مگاوات، ۱.۲ درصد از این ظرفیت، به نیروگاه‌های تجدیدپذیر (بادی، خورشیدی، زیست‌توده و برق‌آبی‌های کمتر از ۱۰ مگاوات) اختصاص دارد. در عین حال برنامه هفتم توسعه دولت را مکلف کرده که سهم ایران از انرژی های تجدیدپذیر در پایان برنامه باید به تولید ۱۲ هزار مگاواتی از این انرژی برسد.

اقدامات دولت، تجدیدپذیرها را    احیا کرد 

دکتر آرش نجفی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی در گفت وگو با خراسان درباره گذشته و حال این انرژی در کشور چنین می گوید:

از سال های گذشته وقتی برای تجدیدپذیرها فرش قرمز پهن شد، خرید تضمینی قیمت برق هم پایین بود، در نتیجه زمان بازگشت سرمایه  10 سال زمان می برد. اما در دولت مرحوم شهید رئیسی و مجلس در این زمینه چند اقدام موثر صورت گرفت:

1-  در دو نوبت 5.500 هزار میلیارد تومان حواله گاز از سوی سازمان برنامه و بودجه به سرمایه گذاران انرژی های تجدیدپذیر تعلق گرفت که این اقدام آن ها را احیا کرد که اگر این اقدام صورت نمی گرفت، پروژه نیروگاه های تجدیدپذیر پرونده اش در ایران بسته می شد.

2-  همچنین قیمت خرید تضمینی را هم افزایش دادند و در تسویه بدهی ها تسریع شد.

3-  مجوز صادرات برق در زمان های غیر پیک با اولویت تجدیدپذیرها صادر شد.

نجفی ادامه می دهد: نتیجه این دو اقدام موثر باعث گرایش بیشتر سرمایه گذاری به سوی تجدیدپذیرها شد. در حالی که قبلا این علاقه و ذائقه وجود نداشت.  

او با بیان این که تحریم شامل انرژی های تجدیدپذیر نمی شود، می گوید: اغلب سرمایه گذاران خارجی با توجه به شدت و وسعت نور خورشید و وسعت اراضی در ایران علاقه‎مند به سرمایه گذاری در کشور ما هستند و با توجه به تسهیلات و مکانیزم های جدید اقتصادی به ویژه امکان صادرات برق توسط تجدیدپذیرها، روند پیش رو مثبت ارزیابی می شود.