به طور قطع، شکوه علم و معرفت در حضرات ائمه معصومین(ع) به دلیل «نور واحد» بودن، یکسان است و ایشان از این لحاظ تفاوتی با یکدیگر ندارند. اما بروز این وجه ذاتی حضرات معصومین(ع) به دلایل گوناگون از جمله شرایط و ادوار زیستی ایشان، گونه ها مختلفی یافته کرده است. اما هجرت تمدن ساز حضرت رضا(ع) به خراسان که رویدادهای مهم تاریخی، سیاسی و اجتماعی متعددی را با خود رقم زد، زمینه متفاوتی از شناخت وجوه علم و معرفت امام علی ابن موسی الرضا(ع) را پدید آورد.
آیت ا... محمد مهدی شب‌زنده‌دار از استادان دروس خارج فقه و اصول حوزۀ علمیۀ و عضو فقهای شورای نگهبان در این باره می گوید: «ائمه(ع) از نظر علم تفاوتی با هم ندارند و بیشتر علوم اسلامی هم از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به دست ما رسیده است؛ اما تفاوتی که باعث می‌شود لقب «عالم آل‌محمد(ع)» به امام رضا(ع) اختصاص یابد این است که آشکارشدن علم آن دو امام بزرگوار منطقه‌ای بود و آشکارشدن علم امام رضا(ع)، جنبۀ جهانی پیدا کرد.»
علاوه بر آن چه آیت ا... شب زنده دار به آن اشاره می کند، روایت معتبر حضرت امام موسی کاظم (ع) نیز درباره «عالم آل محمد» بودن امام هشتم(ع) قابل تامل است. ایشان به فرزندشان، اسحاق فرمود: «برادر شما علی بن موسی عالم آل محمد است، مسائل خود را از او بپرسید و آن را نگهداری کنید. من از پدرم جعفر بن محمد مکرر شنیدم که فرمود: عالم آل محمد در صلب و ذریه تو است، ای کاش من او را می‌دیدم، وی با امیرالمؤمنین هم نام است.»
در گفت وگوی پیش رو، ماجرای دیدار، گفت وگو و مناظره امام رضا(ع) با علما، اندیشمندان و بزرگان ادیان و موضوع مهم و کمتر شنیده شده اهتمام حضرت رضا(ع) در پالایش تراث روایی به روایت آیت ا... شب زنده دار واکاوی و وجوه عالم آل محمد و امام گفت وگو بودن امام رضا(ع) بررسی می شود.
جناب استاد یکی از القاب امام رضا(ع)، «عالم آل‌محمد(ع)» است. با عنایت به این‌که حضرات ائمه معصومین(ع) از منظر «علم» تفاوتی با یکدیگر ندارند و از طرفی، بخش مهم معارف و آموزه‌های دینی و تراث شیعی از امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به دست ما رسیده است، توضیح بفرمایید که دلیل اختصاص این لقب به حضرت علی
بن موسی الرضا(ع) چیست؟
همان‌طور که اشاره کردید، حضرات ائمه(ع) از نظر علم تفاوتی با هم ندارند و بخش بیشتر علوم اسلامی نیز از حضرات امام باقر(ع) و امام صادق(ع) به دست ما رسیده است؛ اما تفاوتی که باعث می‌شود لقب «عالم آل‌محمد(ع)» به امام رضا(ع) اختصاص یابد این است که آشکار شدن علم آن دو امام بزرگوار منطقه‌ای بود اما آشکارشدن علم حضرت ثامن الحجج (ع)، جنبۀ جهانی پیدا کرد و تمامی گروه‌ها، فِرق و ادیان نیز به این امر معترف شدند.
می‌دانید که مأمون، مجلسی با حضور بزرگان ادیان و نحله‌های فکری برپا کرده بود که بنا بر روایتی حدود چهار هزار نفر در آن شرکت کردند. هدف از برگزاری این نشستِ به‌ظاهر علمی، تخریب شخصیت امام رضا(ع) نزد مردم و شرکت‌کنندگان بود. حتی گزارشی داریم مبنی بر این که مأمون به شرکت‌کنندگان دستور داد که بعد از ورود امام(ع) به مجلس که ظاهراً در باغی بزرگ برپا شده بود، به آن حضرت اعتنا نکنند و احترام نگذارند، اما قضیه برعکس شد. بعد از ورود امام رضا(ع)، نه فقط همۀ جمعیت به احترام حضرت رضا(ع) از جا برخاستند، بلکه ناگاه سکوت فراگیری در آنجا حاکم شد و حتی پرندگان نیز از خواندن و تولید صدا بازماندند. در پی این اتفاق، جلسه بحث و مناظره برپا شد و امام رضا(ع) به سوالات پیروان ادیان با استفاده از منابع علمی خود آن‌ها پاسخ فرمود؛ برای یهودی، تورات خواند، برای مسیحی انجیل و همین‌طور بقیه حاضران در مجلس که سوالاتی طرح و پاسخش را دریافت کردند. این اتفاق باعث شد که علم امام رضا(ع) برای همه روشن شود و همۀ عالَم معترف به علم امام(ع) شوند. البته اگر دیگر امامان(ع) هم در آن جلسه بودند، این اتفاق می‌افتاد، چون همان‌طور که اشاره شد، علم ائمه(ع) یکی است.
علاقه‌مندیم با یکی از ویژگی‌های کمتر شنیده‌شدۀ حضرت عالم آل محمد(ع) بیشتر آشنا شویم که آن تصحیح کتاب‌های روایی توسط امام رضا(ع) است. لطفاً در این‌باره توضیحاتی ارائه بفرمایید.
یکی از خدمات ارزشمند و مهم امام رضا(ع) به علوم اسلامی، پالایش کتب راوی ها است. رسم روّات این بود که محضر حضرت ائمه(ع) می‌رسیدند، چه در جلسات خصوصی و چه عمومی و بعد مطالبی را که در آن مجلس می‌شنیدند، ثبت و ضبط می‌کردند. گاهی پیش می‌آمد که امام(ع)، خود فرمان کتابت صادر می‌فرمود. مثلاً دربارۀ کتاب «توحید مفضل» داریم که وجود مقدس امام صادق(ع)، به مفضل امر فرمود که قلم و دوات بیاور و آنچه را می‌گویم ثبت کن. خیلی از روّات این‌طور عمل می‌کردند و به این ترتیب، کتاب‌هایی تولید شد که به آن‌ها «اصول اربعمائه» می‌گوییم که برای طلاب حوزه های علمیه آشناست. گاهی پیش می‌آمد که فردی در یکی از جلسات درس ائمه(ع) حاضر نبود. روز بعد می‌آمد و به یکی از حاضران روز قبل مثلاً به زراره می‌گفت که یادداشت‌هایش را بدهد تا او هم بتواند نسخه‌برداری کند. این افراد که درصدد نسخه‌برداری برمی‌آمدند، گاهی افراد درستی نبودند و گاه از خودشان چیزی به آن دفتر اضافه یا از آن کم می‌کردند. یکی از اقدامات بسیار مهم حضرت ثامن‌الائمه(ع) این بود که کتاب‌های روّات را از چنین تحریفاتی پالاش فرمود و این از خدمات بسیار بزرگ آن حضرت به جهان اسلام است.
دیدگاه ها