به مناسبت 18 شهریور،سالروز درگذشت جلال آل احمد،دلایل علاقه وافر آیت ا...خامنه ای به این نویسنده متعهد و جریان ساز را در گفت و گو با دکتر محمد حسن مقیسه،استاد ادب فارسی بررسی کرده ایم
امروز 18 شهریور، پنجاه‌وپنجمین سالروز درگذشت یکی از تاثیرگذارترین نویسنده‌ها، روشنفکران و منتقدان معاصر ایران، جلال آل‌احمد است؛ شخصیتی چندبعدی که هم در ادبیات و ترجمه سرآمد بود و هم در نقد و تحلیل و گزارش‌نویسی.نثر جلال آل‌احمد در تندوتیز بودن و شتاب‌زدگی، به نثر تلگرافی مشهور شد. او با استفاده از کمترین واژه‌ها، بیشترین معنا را به مخاطب منتقل می‌کند. آل‌احمد در عمر کوتاهِ 46 ساله خود با نوشتن رمان‌هایی مانند «مدیر مدرسه» و کتاب‌های «خدمت و خیانت روشنفکران» و «غرب‌زدگی»، تاثیری انکار ناشدنی بر جریان نویسندگی و روشنفکری معاصر ایران گذاشت. جلال یکی از نویسندگانی است که رهبر انقلاب همواره در گفتار و نوشتار خود به او ابراز ارادت کرده‌اند و تعبیر «جلال آل قلم» را در وصف او به‌کار برده‌اند. ایشان درباره آشنایی‌شان با آثار جلال آل‌احمد این‌گونه گفته‌اند: «دقیقاً یادم نیست که کدام مقاله یا کتاب مرا با آل‌احمد آشنا کرد. دو کتاب «غرب‌زدگی و دست‌های آلوده» جزو قدیمی‌ترین کتاب‌هایی است که از او دیده و داشته‌ام؛ اما آشنایی بیشتر من به‌وسیله و برکت مقاله «ولایت اسرائیل» شد که گله و اعتراض من و خیلی از جوان‌های امیدوار آن روزگار را برانگیخت. آمدم تهران (البته نه اختصاصاً برای این کار) تلفنی با او تماس گرفتم و مریدانه اعتراض کردم. با این که جواب درستی نداد از ارادتم به او چیزی کم نشد. این دیدار تلفنی برای من بسیار خاطره‌انگیز است. در حرف‌هایی که ردوبدل شده هوشمندی، حاضرجوابی، صفا و دردمندی که آن روز در قله «ادبیات مقاومت» قرار داشت، موج می‌زد». به مناسبت سالروز درگذشت جلال آل‌احمد، با دکتر محمدحسن مقیسه، استاد زبان و ادبیات فارسی درباره ویژگی‌های نثر و آثار این نویسنده و نیز رمزگشایی از علاقه رهبر انقلاب به این شخصیت تاثیرگذار گفت‌وگو کرده‌ایم.
رمان جلال، سرآمد رمان‌های فارسی
دکتر محمدحسن مقیسه، جلال آل‌احمد را یکی از شخصیت‌های بزرگی معرفی می‌کند که در منظومه فکری رهبر انقلاب جای گرفته‌اند. این استاد دانشگاه معتقد است: شخصیت جلال چندبعدی است و حتماً باید در بررسی و واکاوی شخصیت او این موضوع را موردتوجه قرار بدهیم. او در زمانه خودش یک روشنفکر است و جزو اولین کسانی است که در این زمینه اظهارنظر کرده و کتاب «خدمت و خیانت روشنفکران» را نوشته است. از طرف دیگر، جلال شخصیتی سیاسی است و بخشی از عمرش را با حزب توده گذرانده اما آن چه همه این‌ها را زیرپوشش قرار می‌دهد، شخصیت ادبی این مرد است و از این منظر موردتوجه بسیاری از طبقات اجتماعی، از روشنفکران و رهبران تا دانشجویان قرار گرفته است. بدون شک رهبر انقلاب هم در این بخش تا آن جا که ما از خصوصیات و خلقیات و بعد علمی و ادبی ایشان برداشت می‌کنیم، کتاب‌های ایشان را خوانده‌اند. آیت‌ا... خامنه‌ای در 22 تیرماه 1371 در دیدار اعضای دفتر ادبیات و هنر مقاومت مطلب خوبی را درباره رمان‌های آل احمد بیان می‌کنند و می‌گویند: «انصافاً رمان آل‌احمد، سرآمد رمان‌های فارسی ماست؛ یعنی بالاتر از همه اوست. از همه نویسنده‌های دیگر بهتر است. وگرنه دیگران که نوشته‌اند، چیزی ننوشته‌اند».
نشان دادن موجودی‌های زبان فارسی
با داستان
این استاد دانشگاه در ادامه از توجه جلال آل‌احمد به زبان فارسی و سنت‌های آن می‌گوید که رهبر انقلاب نیز در سخنان خود به آن اشاره کرده‌اند: «توجه جلال به سنت‌های ادبی و بومی باعث شده رهبر انقلاب در تاریخ 22 اردیبهشت 1377 این‌طور بگویند: «جلال آل‌احمد معتقد به مذهب و معتقد به سنت‌های ایرانی و بومی و معتقد به زبان و ادب فارسی بود؛ یعنی از نگاه رهبر انقلاب جلال آل‌احمد کسی است که زبان فارسی و سنت‌های این زبان را، هم پاس می‌دارد و هم ارزش آن‌ها را می‌داند و داستان‌های خود را بر شاه‌پرِ زبان فارسی گذاشته و بیان کرده است. نکته مهم‌تر این است که او بسیاری از موجودی‌های پنهان زبان فارسی را با رمان‌ها و قصه‌های خود به ما نشان داده.»
وی افزود: به‌طورکلی بیشتر نظرات رهبر انقلاب درباره جلال، تحلیل حرکت روشنفکرانه اوست و درباره آثار ادبی او هم معتقدند که جلال به سنت‌های بومی و زبان و ادبیات فارسی اعتقاد داشته و توانسته نوآوری‌هایی را انجام بدهد که دیگران از آن بازماندند. به همین منظور ایشان رمان آل‌احمد را سرآمد رمان‌های فارسی می‌دانند.
ساده‌نویسی و توجه به مسائل مردم
دکتر مقیسه در پایان، مهم‌ترین خصوصیت نثر جلال آل‌احمد را ساده‌نویسی می‌داند و می‌گوید: «ویژگی آل‌احمد این بود که از شبه جمله استفاده می‌کرد و از فعل به‌موقع و در حد نیاز بهره می‌برد و به جمله‌ها شتاب می‌داد. دیگر ویژگی نثر او استفاده بجا و فراوان از حرف واو است. گویی خصوصیتی را در این حرف شناخته بود و توانسته بود از حرف واو رمزگشایی کند و برای سرعت بخشیدن به جملات خود زیاد از آن استفاده کرده است. خصوصیت دیگر نثر جلال، استفاده از ضرب‌المثل‌های عامیانه است؛ دیگر این‌که او مطالبی را می‌نویسد یا نقدها و گزارش‌هایی را منعکس می‌کند که با زندگی مردم عجین شده است. اگر از جزایر خلیج‌فارس می‌گوید یا اگر از زن زیادی یا مدیر مدرسه می‌نویسد، حرفش با زندگی مردم درآمیخته است. همچنین او مطالب سیاسی را که به‌صورت علنی نمی‌توانسته بیان کند، در قالب رمان‌هایی مانند «مدیر مدرسه» نوشته است./خراسان/الهه آرانیان
دیدگاه ها