مواردی همچون آسیب های زیست محیطی، دارو و درمان، عدالت آموزشی تا سختی های ازدواج و فرزندآوری و دغدغه سرمایه اجتماعی و مصائب اینترنت و اقتصاد دیجیتال فقط بخشی از کتاب پر برگ حوزه اجتماعی کشور است. رئیس جمهور آینده ایران، اگر نگاه همه جانبه به مسائل و ذائقه های مختلف نداشته باشد، نمی تواند مشکل گشا باشد.
ایران فردا جمعه 8 تیرماه در روزی تاریخی از پی «پرواز اردیبهشت»، شاهد و ناظر انتخاباتی خارج از موعد مرسوم خود است. انتخاباتی که بی شک در نگاه مردم ایران، به مثابه مطالبه کارآمدی و پیشرفت سرزمین بزرگ ایران است.
در دو سال و 9 ماه دوره ریاست جمهوری آیت ا...رئیسی اقدامات ارزنده، تلاش ها و پیگیری های دلسوزانه ای از سوی این شهید جمهور صورت گرفت که بر کسی پوشیده نیست. در عین حال کاستی ها و دردها و غصه های فراوانی در حوزه های اجتماعی همچون معیشت، سلامت و درمان، عدالت آموزشی، ازدواج، بازنشستگان و... زندگی و زیست مردم را می آزارد. ما در روزنامه خراسان در 40 روز گذشته با گزارش های متعدد و سلسله وار تلاش کردیم، گوشه ای از این رنج ها را روایت و بازگو کنیم.
امروز و یک روز باقی مانده به این رویداد ملی و راهبردی، بنا را بر این نهادیم که چکیده ای از مجموعه این گزارش ها را در یک بسته به نامزدهای این انتخابات گوشزد کنیم.
بی شک، مطالبه ما به عنوان یک رسانه مردمی از مسئولان همچون گذشته با قوت و انگیزه بیشتر تداوم خواهد یافت، همان طور که سابقه دیرپای این رسانه در پیگیری حرف و مطالبه مردم گویای این واقعیت است.
تغییر اقلیم؛ سرسلسله غصه های زیست محیطی
در حوزه محیط زیست، چالش ها و نقص های متعددی طبیعت و محیط زیست کشور را تهدید می کند؛ از کم آبی، آلودگی هوا، کاهش جنگل ها و... که روایت هر کدام یک کتاب قطور است. ما از میان همه این دردها، در این مجال کوتاه به «تغییر اقلیم» اشاره می کنیم که کشور هنوز درباره آن فاقد هرگونه سند ملی است. این در حالی است که اغلب صدمات زیست محیطی امروز جهان ناشی از تغییر اقلیم است علاوه بر این که گزارش مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست تصریح کرده که ایران در شمار ۹ کشور آسیب‌پذیر در برابر تغییرات اقلیمی قرار دارد.
دارو و درمان و این چند پرسش
نظام حکمرانی هر جامعه محکوم به برنامه ریزی و اجرای دقیق برنامه های مدون و بهنگام در امر بهداشت و درمان برای اقشار مختلف حتی در دوردست ترین نقطه کشور است.
اکنون با این توصیف چند پرسش اساسی پیش روی نظام بهداشت و درمان دولت چهاردهم وجود دارد که باید به آن پاسخ دهد:
1- آیا خدمات درمانی در نقاط مختلف کشور با توزیع عادلانه صورت گرفته است؟
2-میزان پرداختی هزینه درمان از جیب مردم متناسب و منطقی است؟
3-آیا دارو در حاشیه امن قرار دارد؟
4-چرا رویکرد «پیشگیری» بر درمان اولویت داده نمی شود؟
به طور قطع این موارد، فقط بخشی از انبوه مسائل حوزه بهداشت و درمان کشور است که آقای رئیس جمهور جدید باید برایشان تدبیری اساسی به کار گیرد.
مدارس دولتی محبت می خواهد
حوزه آموزش و به طور مشخص، وضعیت مدارس دولتی به عنوان بزرگترین بستر آموزش و پرورش گریبانگیر یک بی عدالتی بزرگ است.
آمار سال‌های اخیر نشان می‌دهد سهم دهک اول و دوم جامعه از رتبه‌های برتر یا همان زیر 3 هزار کنکور، ۰.۹ درصد و به عبارت دیگر حتی زیر یک درصد است. طبیعتا، دانش آموزان دهک های پایین جامعه، محصلان مدارس دولتی هستند؛ همانجا که سال های زیادی است مورد بی توجهی و به نوعی مشمول بی‌توجهی تاریخی نظام آموزش و پرورش کشور شده است. رهبر انقلاب اردیبهشت 1402 در سخنانشان، این امر را «بی عدالتی محض» خواندند: «نباید جوری باشد در کشور که وقتی گفته می‌شود مدرسه دولتی اولین چیزی که مقابل انسان نقش می‌بندد، ضعف مدرسه است. وقتی به مدرسه دولتی کم اعتنایی کنیم، معنایش این است که اگر کسی بنیه مالی‌اش آن قدر نبود که بتواند در مدرسه‌ای که شهریه می گیرد ثبت نام کند، ناچار است که تن به ضعف بدهد، یعنی کسی که بنیه مالی ندارد، بنیه علمی هم نداشته باشد . این بی‌عدالتی محض است و به هیچ وجه قابل قبول نیست.»
دهه هشتادی را دریابیم
دیگر نمی توان به دهه هشتادی ها و نودی ها بی توجهی کرد؛ مسئله دختران و پسران نوجوان و جوان این سرزمین، حرف ها، ایده ها، روش اندیشه ای و زندگی، مطالبات و اقتضائات زیستی آن ها به همان میزان در امر حکمرانی مهم است که سایر موضوعات همچون اقتصاد و سیاست و اجتماع مهم است. رئیس جمهور آینده، در برابر این نسل چه حرف و ایده و روشی را دنبال می کند؟ آیا این رئیس جمهور، همچون برخی مسئولان است که به نشناختن این طبقه سنی اعتراف کردند یا در تعامل با دهه هشتادی ها طرحی نو دارد؟
مراقبت از جایگاه علمی ایران
روند حرکتی ایران طی دو دهه در مسیر صعود بوده و در بخش های فراوانی همچون نانو، پزشکی و... شرایط خوبی در منطقه داریم اگرچه در بخش تجاری سازی همچنان با چالش هایی مواجه هستیم اما به تاسف باید گفت که روند رو به رشد ایران در حوزه تولید علم جهانی در سال 2023 میلادی با کندی و پسرفت مواجه شد. در این باره، دکتر صمد نژاد ابراهیمی مدیرکل سیاست گذاری و برنامه ریزی پژوهشی با تایید این موضوع که رتبه ایران از نظر تعداد انتشارات در پایگاه اسکوپوس یک رتبه کاهش یافته و از رتبه ۱۵ به رتبه ۱۶ جهانی تنزل یافته است دلایل مختلفی را برای کاهش رتبه علمی و انتشارات ایران می‌توان متصور شد:
1-کاهش انگیزه اعضای هیئت علمی به واسطه تبلیغات منفی درباره چاپ مقالات علمی
2-مشکل فرسوده بودن زیرساخت‌های پژوهشی
3-پایین بودن حقوق اعضای هیئت علمی سبب خروج افراد از دانشگاه‌ها یا مهاجرت شده است
حاشیه نشینی در حاشیه تدابیر مسئولان
«حاشیه نشینی» از مهم ترین و پرچالش ترین آسیب های اجتماعی سه دهه اخیر به شمار می آید که البته به دلیل «توی چشم نبودن» نتایج کار برای آن، کمتر مورد توجه مسئولان ارشد قرار می گیرد. از سرشماری سال 1395 که تعداد حاشیه نشینان را 6 میلیون و 200 هزار نفر در 153 محله و منطقه حاشیه ای و غیررسمی برشمرد تا امروز، آمارهای متفاوتی درباره تعداد حاشیه نشینان در کشور منتشر شده است. یکی از این آمارها که رقم خوفناکی را روایت می کند، گفته شهریور 1402 ناصر رضایی، معاون توسعه شهری شهرهای جدید وزارت مسکن و شهرسازی در گفت وگو با رادیو بود که از رقم ۱۸ تا ۳۸ میلیون حاشیه نشین در کشور حکایت می کرد. این مسئول در یک گفت وگوی رادیویی گفته بود: «در سال‌های اخیر حاشیه نشینی در کشور افزایش قابل توجهی داشته و بر اساس آمار گزارش شده، ۱۸ تا ۳۸ میلیون حاشیه نشین در کشور زندگی می‌کنند.»
12 میلیون مجرد اسیر مصائب ازدواج
شرایط بحران جمعیتی، بیش از هر زمان دیگری ضرورت تسهیل ازدواج و فرزندآوری را ایجاد کرده است. سرپرست مؤسسه تحقیقات جمعیت در نشست علمی «تحولات، سیاست‌ها و برنامه‌های جمعیتی ایران» گفته است: «در بحث تجرد طبق آخرین آمار ۱۱.۶ میلیون مجرد در سن ازدواج داریم. این عدد بسیار بزرگ است و همین بازه سنی انباشت عدم ازدواج‌هایی است که در سال‌های گذشته اتفاق افتاده است.» جالب است که بدانیم تعداد قابل توجهی از این حدود 12 میلیون دختر و پسر در سن و آماده ازدواج، تمایل به ازدواج دارند. سرپرست مؤسسه تحقیقات جمعیت می گوید: «۸۸ درصد جوانان در سن ازدواج، تمایل به ازدواج دارند و ما با مسئله عدم تمایل به ازدواج مواجه نیستیم. ما یکسری موانع اقتصادی مثل شغل و مسکن داریم که ناشی از سوء مدیریت است.»
ضرورت توجه به این نیاز اساسی
سهم نشاط و تفریحات در سبد هزینه خانوار در 5 سال اخیر روند کاهشی داشته و در سال 1402 به کمتر از یک درصد رسیده است. ایجاد فضای اجتماعی همراه با شادابی و نشاط را بی شک باید از پروژه های مغفول در کشور دانست. با وجود ظرفیت های متعدد فرهنگی، اجتماعی و هنری که از آن می توان به عنوان کارآمدترین ابزار برای توسعه نشاط در جامعه بهره برد اما باید اذعان کنیم که جامعه ایرانی آن طور که باید شرایط نشاط و شادابی اجتماعی را تجربه نمی کند. مرکز افکارسنجی دانشجویان ایران (ایسپا) چندی قبل در گزارشی، این موضوع را بر اساس آمار بانک مرکزی ایران و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) بررسی کرده است. این آمار که ۱۴ کشور به علاوه کلیت اتحادیه اروپا را پیمایش کرده، نشان می‌دهد، خانوار ایرانی با کمتر از ۵ درصد هزینه‌کرد از درآمد برای تفریح، در شمار خانوار‌هایی با کمترین میزان تفریح در بین این کشور‌ها به حساب می‌آید.
محرومیت زدایی شعار لازم ندارد، فقط عمل
با وجود کوشش های فراوان شهید جمهور آیت ا... رئیسی، اما طعم تلخ محرومیت در نقاط مختلف کشور چشیده می شود. مرکز پژوهش ها از 25 میلیون نفر زیر خط فقر می گوید و وزیر اقتصاد به تازگی از رهایی 6.5 میلیون نفر از فقر خبر داده است.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش های مجلس، تقریباً از سال ۱۳۹۰ به بعد نرخ فقر روند افزایشی داشته به‌طوری‌که از ۱۹.۴ درصد در سال ۱۳۹۰ به ۳۰.۴ درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده است. بررسی های مرکز پژوهشی وابسته به مجلس از سال 1401 کشور نشان می دهد، میزان مصرف کالری نیمی از جمعیت ایرانی‌ها در سال۱۴۰۱ کمتر از حد استاندارد (یعنی ۲۱۰۰کالری در روز) است. از سوی دیگر، همه دهک‌ها از میزان کالری خود نسبت به سال۱۴۰۰ کم کرده‌اند. این کاهش کالری در دهک‌های متوسط شدیدتر بوده است.
86 درصد در دام فیلترشکن ها
امروز نمی توان در امر حکمرانی به اینترنت به عنوان یک کالای اساسی و حوزه زیست مجازی جامعه بی تفاوت بود. با این حال، توسعه فضای مجازی، پهنای باند و اقتصاد دیجیتال پشت سد سیاست های کم اثر همچون فیلترینگ گرفتار شده اند که استفاده 86 درصدی کاربران از فیلترشکن نشانه روشنی از این واقعیت است. بر اساس برنامه هفتم توسعه، سهم اقتصاد دیجیتال از 7.9 درصد باید به ۱۵ درصد برسد که این هدف گذاری با مسیر پر از سنگلاخ کنونی بعید به نظر می رسد محقق شود مگر آن که با تدابیر منطقی، همه جانبه و با نگاه به توسعه زیرساخت ها بتوان به این چشم انداز نایل آمد که اگر همچنان کندی و کاهلی کنیم، بازارهای بین المللی، زیست بوم و متخصصان اقتصاد دیجیتال را نزدیک است که بیش از این از دست بدهیم.
می خواهیم مهاجرت کنیم!
اگر مدعی شویم که در کشور با موج مهاجرت مواجه نیستیم اما قطعا نتایج برخی نظرسنجی ها مبنی بر انگیزه و گرایش 60 تا 70 درصدی میل به مهاجرت از کشور را نمی توانیم نادیده انگاریم. بررسی های رصدخانه مهاجرت پیش روی ما قرار دارد که در یک نظرسنجی اینترنتی با حضور بیش از 12 هزار نفر به این نتایج رسیده است: 17 درصد اصلا تمایلی به مهاجرت ندارند؛ 4درصد مهاجرت کرده اما تمایل قطعی به بازگشت دارند؛ 46 درصد تمایل به مهاجرت دارند؛ 15 درصد برای مهاجرت اقدام کرده‌اند؛ 15 درصد هم مهاجرت کرده‌اند. این آمار یعنی، 77 درصد مخاطبان این نظرسنجی در حال و هوای مهاجرت قرار دارند.
هر روز بیشتر و متنوع تر
آسیب های اجتماعی با همه ساحت ها، ابعاد و دامنه رو به گسترش خود، هر روز رنگ جدیدی می یابد؛ اگر اعتیاد باشد، هر نوبت یک مخدر جدید با قدرت تخریبگری متفاوت از قبل متولد می شود. اگر طلاق باشد، هر سال با تغییر شرایط سنی و دلایل آن، با وضعیت متفاوتی از قبل رو به رو می شویم. اگر این آسیب، بزهکاری، خشونت، حاشیه نشینی، بیکاری و... باشد، هر کدام داستان و تبعات خود را دارد که اقتضای حکمرانی، مسئولیت و تصمیم سازی این ضرورت را می طلبد که برای پیشگیری و کاهش تبعات هر کدام به تناسب آن باید برایش برنامه ریزی و فکر کرد.
افزایش طلاق، کاهش 9 درصدی ازدواج، 4.5 میلیون معتاد، افزایش خشونت و نزاع، حاشیه نشینی و... بخشی از آسیب هایی است که جامعه را به درد کشانده است.
6 میلیون اجاره نشین که صدایشان شنیده نمی شود
بنابر آمار حدود 6 میلیون خانوار در کشور اجاره نشین و گرفتار اجاره های سر به فلک کشیده و بی حساب و کتاب هستند. از سویی تسهیلات بانک مسکن با اقساط 35 میلیون تومانی نیز برای مستاجرها بیشتر به یک شوخی شبیه است. آمارهای مرکز آمار نشان دهنده روند افزایشی تعداد اجاره نشینان است به طوری که سال 1400، از کل خانوارهای کشور 23درصد اجاره‌‌‌نشین بوده‌‌‌اند اما در سال 1401 این میزان به 24درصد افزایش یافته است. آقایان مسئولان، نامزدهای انتخابات و نمایندگان مجلس خودشان را جای 6 میلیون خانوار مستاجر بگذارند و به این بیندیشند که با این اجاره های سر به فلک کشیده و این حقوق های ناچیز در برابر هزینه ها و تورم، آیا در باقی مانده سبدهزینه ها، اندوخته ای هم برای آموزش، تغذیه، تفریح و سایر مخارج می ماند؟
بحران جمعیت و مشوق های کم جان برای فرزندآوری
در سال‌های اول انقلاب، نرخ رشد جمعیت کشور حدود 3 درصد بود؛ به این معنا که جمعیت سالانه حدود 3 درصد نسبت به سال قبل افزایش می‌یافت، اما از اواخر دهه ۶۰ از این درصد کاسته شد و این رقم در ابتدای ورود به دهه ۸۰ به حدود ۱.۵ درصد رسید و در سال ۱۳۹۸ رشد جمعیت کشور برای اولین بار به کمتر از یک درصد تنزل یافت.
حال در پی هشدارهای مکرر درخصوص وضعیت روبه کهنسالی جمعیت، از آبان سال ۱۴۰۰ که قانون جوانی جمعیت به عنوان اصلی ترین وسیله ایجاد تعادل جمعیتی پیش روی چالش و بحران جمعیت کشور قرار گرفت، به نظر تا امروز نتوانسته آن طور که باید گره گشا و موثر واقع شود. یکی از دلایل آن، کاهش بودجه اجرایی این قانون است که تعجب برانگیز است.
بازی با سرمایه اجتماعی، ممنوع
«سرمایه اجتماعی» همچون ظرفیت های مادی و انسانی، به عنوان ثروت ملی بزرگ یک کشور به شمار می آید. برخی عملکردها در ادوار مختلف کشور، عامل فروکاست سرمایه اجتماعی شده است. بی شک، رئیس جمهور اگر خود را رئیس تمام جمهور با تمام سلایق و ذائقه ها بداند، این خود مهم ترین و اولین گام در تحقق و ارتقای سرمایه اجتماعی است. نمی توان رئیس عده ای از مردم بود و ذائقه عده ای دیگر را مورد توجه قرار نداد. عوامل متعدد در فروکاست سرمایه اجتماعی در کشور، نقش داشته که از جمله این موارد به 3 عامل می توان اشاره کرد:
1-وعده هایی که اجرایی نمی شود
2-درد معیشت، هزینه های زندگی و سختی های اقتصادی
3-مسئولی که شبیه مردم زیست نکند
دیدگاه ها