زاگرس زینت قدیمی‌ترین نقشه

مجید حسین زاده | روزنامه‌ خراسان شاید تصور کنید نقشه‌کشی مختص دنیای مدرن و امروزی است اما  هزاران سال است که انسان‌ها به کشیدن نقشه‌های مختلف دنیا مشغول هستند. در دوران باستان هم افرادی وجود داشتند که با همت، دانش و تلاش خود نقشه‌هایی از جهان را خلق کردند که تا امروز ماندگار مانده است. قدمت نقشه‌کشی به نقاشی‌های باستانیِ داخل غارها بازمی‌گردد. نقشه‌های ابتدایی موقعیت ستاره‌ها را به‌تصویر می‌کشیدند و نشان می‌دادند صورت‌های فلکی در آن زمان به چه شکلی بوده‌اند. با پیشرفت دانش بشر اولین نقشه‌ها به‌وجود آمدند. یونانیان باستان دانش جغرافیا را وسعت بخشیدند و دانش خود درباره جهان و مردم را در اختیار عموم قرار دادند. نسخه‌‌ای از این نقشه‌های قدیمی یونانی در دسترس نیست اما به کمک یادداشت‌های دقیق و با جزئیاتی که از یونانی‌ها باقی مانده است، بعضی از این نقشه‌ها دوباره بازسازی شدند. به تازگی، رمزگشایی یکی از قدیمی‌ترین نقشه‌های جهان که روی یک لوح گلی بابلی حک شده توسط باستان‌شناسان موزه بریتانیا خبرساز شده است. به همین بهانه و در پرونده امروز زندگی‌سلام از قدیمی‌ترین نقشه‌های کشف شده جهان خواهیم گفت.

کشف رشته‌کوه زاگرس روی نقشه گِلی قدمت| ۶۲۶ سال پیش از میلاد

کشور مبدأ    عراق

موزه بریتانیا به تازگی یکی از کهن‌ترین نقشه‌های کشف‌شده جهان را که روی یک لوح گلی بابلی حک شده و موقعیت شهر باستانی بابل را به عنوان مرکز جهان ترسیم کرده، رمزگشایی کرده است. این لوح که به خط میخی نوشته شده متعلق به قرن ششم پیش از میلاد است و نمایی هوایی از نقشه بین‌النهرین و آن چه بابلی‌ها تصور می‌کردند فراتر از دنیای شناخته‌شده قرار دارد، به تصویر می‌کشد. این نقشه بین‌النهرین را نشان می‌دهد که با دو حلقه محصور شده است‌ که نویسنده لوح آن را «رود تلخ» نامیده است، رودی که مرزهای دنیای شناخته‌شده بابلی‌ها را مشخص می‌کرد. داخل رود تلخ، دایره‌ها و مستطیل‌های کوچک نمایانگر شهرها و قبایل مختلف بین‌النهرین از جمله بابل است و مستطیلی دیگر رود فرات را نشان می‌دهد. هفت یا هشت منطقه خارجی به صورت بخش‌های مثلثی‌شکل آن سوی رود به تصویر کشیده شده است که تصور می‌شود کوه‌های زاگرس باشد.

رمزگشایی یک معما بعد از قرن‌ها

این لوح باستانی را «هرمزد رسام»، باستان‌شناس و دیپلمات آشوری‌تبار بریتانیایی که منشور حقوق بشر کوروش کبیر و الواح گیلگمش را هم کشف کرده بود، در سال ۱۸۸۲ در حدود ۶۰ کیلومتری شمال شهر باستانی سیپار در کرانه شرقی رود فرات یافت و به گنجینه‌های موزه بریتانیا اضافه شد، اما محتوایش تا قرن‌ها معما باقی ماند تا این که سرانجام بخشی گمشده از آن یافته و رمزگشایی شد. این لوح در ابعاد ۱۲ در ۸ سانتی‌متر شامل یک توصیف متنی مختصر و گم‌شده، به همراه یک نقشه‌ کوچک از شهر است.

توصیف زمین به زبان میخی

پشت این لوح و همین‌طور بالای نقشه چند پاراگراف به خط میخی وجود دارد که آفرینش زمین و آن چه را نویسنده لوح تصور می‌کرد فراتر از آن وجود دارد، توصیف می‌کند. نویسنده لوح بابلی همچنین آن چه تصور می‌کرد خارج از دنیایشان وجود دارد، از جمله موجودات و سرزمین‌های افسانه‌ای را به تصویر کشیده است و همین‌طور ارجاع‌هایی به داستانی دارد که امروزه به نظر می‌رسد نسخه بابلی داستان کشتی نوح است. در این متن همین‌طور از چندین فرمانروای برجسته دنیای باستان، مانند «اوتنپیشتی» پادشاهی که از سیل بین‌النهرین جان سالم به در برد، نام برده شده است. متاسفانه بقیه این نقشه از بین رفته و مشخص نیست که سازندگان آن احتمالا چه چیزهای دیگری ترسیم کرده بودند.

ساخته شدن این لوح در ۶۲۶ سال پیش از میلاد

مورخان گمان می‌کنند این لوح گلی که امروزه در موزه بریتانیا نگهداری می‌شود، در زمان امپراتوری بابل نو یا امپراتوری کَلدانی ساخته شده است. دوران فرمانروایی حکمرانان بابل نو از سال ۶۲۶ پیش از میلاد آغاز شده و تا ۵۳۹ پیش از میلاد ادامه یافت. آنان قصد داشتند تمدن بابلی-اکدی را احیا کنند که در این کار تا حدی موفق شدند اما سرانجام از لشکر کوروش بزرگ پادشاه هخامنشی شکست خوردند.

نقشه عاج ماموت

قدمت| 25هزار سال پیش از میلاد

کشور مبدأ     پاولف، جمهوری چک

نقشه ‌عاج ماموت از دهکده‌ پاولُف در جمهوری چک قدیمی‌ترین نقشه جهان شناخته می‌شود. باستان‌شناسان هنوز از این موضوع اطمینان کامل ندارند اما نشانه‌های روی عاج ممکن است نشان‌دهنده‌ سرزمین پاولُف در آن زمان باشد. محققان همچنین معتقدند عاج ماموت در آن زمان به‌عنوان نقشه‌‌ای برای شکار استفاده می‌شد. به‌نظر می‌رسد این حکاکی‌ها رودخانه‌ تایا را نشان می‌دهد. در این نقشه همچنین نمادهایی از دامنه‌های خاک رس دیده می‌شود که پس از ساخت کوره‌های آجرپزی در قرن بیستم به‌طور کامل از بین رفتند. محل ادغام رودخانه‌ و دامنه‌های خاک رس در این نقشه با دو دایره نشان داده شده‌اند. نقشه‌‌ عاج ماموت اکنون در موسسه باستان‌شناسی دانشکده‌ علومِ جمهوری چک در برنو نگهداری می‌شود.

نقشه لاسکو

قدمت| 17هزار سال پیش از میلاد

کشور مبدأ    مونتینیاک، فرانسه

نقاشی‌های ماقبل تاریخ در غارهای لاسکو جزو زیباترین و معروف‌ترین آثار هنری نیاکان ما هستند. بر روی دیوارهای غار هزاران نقاشی حیوان، انسان و نمادهای انتزاعی دیده می‌شود که در طول سال‌ها تفاسیر زیادی از آن‌ها منتشر شده است. بر اساس یکی از نظریه‌های اخیر، این نقاشی‌ها ممکن است نقشه‌های آسمان و صورت‌های فلکی باشند. دکتر «مایکل راپِنگلوک» از دانشگاه مونیخ معتقد است نقاطی که در یکی از این نقاشی‌ها به نام محور مرد مرده وجود دارد با صورت‌های فلکی چون ثور، ثریا و مثلث تابستانی در ارتباط است. یکی دیگر از محققان معتقد است نقاشی‌های تالار بزرگ یک نقشه گسترده از آسمان و ستارگان هستند و فیگورها و اَشکالی که در این نقاشی‌ها ترسیم شده‌اند صورت‌های فلکی دوران پارینه‌سنگی را نشان می‌دهند.

نقشه سنگی ابونتز لامیزولو

قدمت| 14هزار سال پیش از میلاد

کشور مبدأ    نابارا، اسپانیا

نقشه «ابونتز لامیزولو» بر روی سنگی به اندازه دست حک شده است. این نقشه‌ سنگی در غار اَبونتز لامیزولو در منطقه‌ نابارا در اسپانیا کشف شد. گفته می‌شود این نقشه قدیمی‌ترین نقشه‌ای است که در اروپای غربی یافت شده است. نقشه‌ سنگی اَبونتز لامیزولو در ابتدا در سال ۱۹۹۴ کشف شد، اما ۱۵ سال طول کشید تا محققان بتوانند خطوط روی نقشه را رمزگشایی کنند. طبق گفته‌های «پیلار اوتریا» سرگروه تیم تحقیقاتی دانشگاه زاراگوزا در اسپانیا، تمام این حکاکی‌ها می‌تواند یک طراحی و نقشه‌ ساده از نواحی اطراف غار باشد. این حکاکی‌ها می‌توانند نشان‌دهنده‌ نقشه‌ای برای شکار یا روایت یک شکار باشند. این تیم تحقیقاتی معتقد است این غار یک مکان استراتژیک برای شکارچیانی بوده که به احتمال قوی نقشه را ترسیم کرده‌اند. کوه‌ سَن گرِگوریو که از غار قابل دیدن است هم در نقشه به‌چشم می‌خورد و خود گواهی بر استراتژیک بودن این مکان است.

قدیمی‌ترین نقشه اروپا

قدمت| ۲۱۵۰ سال پیش از میلاد

کشور مبدأ     برتانی، فرانسه

باستان‌شناسان احتمالا قدیمی‌ترین نقشه سنگی اروپا را در استان برتانی در غرب فرانسه شناسایی کرده‌اند. این نقشه حک شده روی سنگ به عصر برنز یعنی سال‌های ۲۱۵۰ تا ۱۶۰۰ سال پیش از میلاد مسیح تعلق دارد. این «نقشه سنگی» ۲/۲۰ متر طول، یک متر و ۵۳ سانتی‌متر عرض و 16 متر ارتفاع دارد. این اثر تاریخی منحصر به‌فرد نخستین بار در سال ۱۹۰۰ و در جریان کاوش‌های شخصی پل دو شَتولیه باستان‌شناس آماتور در تپه‌های منطقه سن-بِلِک استان برتانی کشف و به اقامتگاه شخصی وی منتقل شد. پس از مرگ پل دو شَتولیه، ورثه تمام کشفیات او ازجمله سنگ حکاکی شده این ماجرا را به موزه ملی باستان‌شناسی سن‌زمن‌آن‌لِه در پاریس فروختند. تا سال ۲۰۱۴ گرد و غبار فراموشی بر «قدیمی‌ترین نقشه اروپا» در زیرزمین‌ها و انبارهای این موزه می‌نشیند. سرانجام هفت سال پیش دو باستان‌شناس وابسته به موسسه ملی پژوهش‌های فرانسه در جریان تحقیقات خود درباره سنگ‌های حکاکی شده پیشاتاریخی در سایت‌های دیرینه‌شناسی مختلف جهان ازجمله طوارق(مرکز آفریقا)، پاپوس‌ها (بومیان گینه جدید) و بومیان استرالیا به سنگ حکاکی شده برتانی رسیدند. ایوان پایله و کلمان نیکلا با توجه به انبوه نشانه‌های کنده‌کاری شده، یک تصویر سه‌بعدی از این اثر پیشاتاریخی گرفتند و مطالعات عمیق خود را برای پرده برداشتن از راز آن آغاز کردند. در جریان این پژوهش‌ها باستان‌شناسان یک شبکه از اشکال متفاوت حک شده را که با خط‌هایی به هم مرتبط می‌شوند،شناسایی کردند. برخی از اشکال، مانند ذوزنقه حک شده در مرکز این اثر، احتمالا برای تاکید بر اهمیت آن، عمیق‌تر کنده شده است. بر همین اساس، باستان‌شناسان دخیل در این پروژه فرضیه نمایش/روایت یک ماهیت سیاسی-جغرافیایی را پیش کشیدند. پژوهشگران احتمال می‌دهند که این «نقشه» احتمالا نمایانگر تصور ذهنی آدمیان یا شاید حاکمان منطقه از محوطه‌ای ۳۰ کیلومتری در نزدیکی تپه‌های سن‌بِلِک و در امتداد رودخانه اودت باشد؛ رودخانه‌ای که از ارتفاعات موسوم به «کوه سیاه» در این منطقه سرچشمه می‌گیرد.

سنگ بی‌همتا

قدمت| 2 هزار سال پیش از میلاد

کشور مبدأ    دانمارک

تیمی از باستان شناسان دانمارکی در پی کاوش در محوطه پیش از تاریخی «واسگار» که به دوران نوسنگی تعلق داشته و در جزیره بورنهولم قرار دارد، موفق به کشف تکه سنگی شده اند که روی آن نقوش و خطوط شگفت انگیزی ترسیم شده است. این سنگ مرموز برای مطالعه به موزه ملی دانمارک فرستاده شده و کارشناسان اقدام به مطالعه و بررسی آن کردند. مطالعات انجام شده در این زمینه به سرپرستی «فلمینگ کاول» نشان می دهد که این نقوش برخلاف تصاویر رایج در دوران پیش از تاریخی این سرزمین به خورشید و اشعه‌های آن نپرداخته، بلکه نقش ایجاد شده روی این سنگ در حقیقت نوعی نقشه توپوگرافی از شرایط بخشی از این جزیره در بازه زمانی بین سال ۲هزار و ۷۰۰ تا ۲ هزار و ۹۰۰ پیش از میلاد است که در آن جزئیات حیرت‌آوری دیده می‌شود. این سنگ از سوی «کاول» باستان‌شناس و پژوهشگر ارشد این پروژه با عنوان سنگ بی‌همتا نام گذاری شده است. گفتنی است در سال‌های اخیر و طی کاوش‌های باستان‌شناسانه در این محوطه، تعداد زیادی سنگ مستطیل شکل که روی آن خطوط و الگوهای متعددی دیده می‌شد کشف شده‌اند که به اعتقاد کارشناسان برخی از این خطوط احتمالا تصاویر مربوط به گیاهان محسوب می‌شوند اما موضوع درباره این سنگ که به تازگی کشف‌شده متفاوت است. «فلمینگ کاول» در این باره می‌گوید: «این خطوط، به صورت تصادفی ترسیم نشده‌اند و نشان دهنده بخش‌های مختلف یک نقشه اولیه هستند. البته این نقشه کامل نیست و احتمالا دارای دو قسمت است. یکی از این قطعات مفقود شده و به همین دلیل این نقشه متعلق به روستاهای اولیه ناقص است».

نقشه پاپیروسی تورین

قدمت| ۱۱۶۰ سال پیش از میلاد

کشور مبدأ    مصر

نقشه‌ پاپیروسی تورین به‌عنوان قدیمی‌ترین نقشه‌ توپوگرافیک جهان باستان شناخته می‌شود. توپوگرافیک نقشه‌ای است که برای نمایاندن ویژگی‌های فیزیکی سطح زمین به کار می‌رود. این نقشه‌ها در مقیاس‌های بزرگ و کوچک است و در مطالعات زمین‌شناختی به دلیل داشتن اطلاعات فواصل افقی یا ارتفاع عمودی به کار می‌رود. نقشه‌ پاپیروسی تورین ۱۱۶۰ سال پیش از میلاد مسیح ترسیم شد. سخت‌کوشی مصریان باستان در حفظ اسناد و نقشه‌ها باعث شد دانشمندان به‌راحتی خالق این نقشه را شناسایی کنند. این نقشه‌ پاپیروسی توسط آمِناخته، کاتب مصری برای رامسس چهارم ترسیم شد. وی قصد داشت ماسه‌ سنگ‌های منطقه‌ وادی حمامات را استخراج کند تا مجسمه‌ خودش را بسازد. در این نقشه مسیر ۱۵ کیلومتریِ وادی حمامات نشان داده می‌شود. تپه‌های مجاور، معدن سنگ، معدن طلا و سازه‌هایی هم به‌چشم می‌خورند. نقشه‌ پاپیروسی تورین نه‌تنها قدیمی‌ترین نقشه‌ توپوگرافیک جهان است، بلکه قدیمی‌ترین نقشه‌ جغرافیایی هم به‌شمار می‌رود،زیرا در این نقشه می‌توانید انواع سنگ‌ها و سنگریزه‌های وادی و اطلاعاتی درباره‌ استخراج معدن را هم پیدا کنید.