نگاهی به روز «ملی شعر و ادب فارسی» و آثار شهریار

روز بیست‌وهفتم شهریور، سال‌روز درگذشت شهریار، شاعر معاصر ایرانی (۱۲۸۵ تا ۱۳۶۷)، با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز ملی شعر و ادب پارسی، نامیده شده است. در انتخاب شهریار برای این روز معاصرت این شاعر مورد توجه قرار گرفته است. البته این انتخاب موجب بحث‌های مختلف شده است چرا که افرادی برای مثال ابوالقاسم فردوسی را شاعری می‌دانند که زبان فارسی را زنده نگه داشته است.

علی‌اصغر شعردوست سیاستمدار و محقق ایرانی که سوابقی؛ چون سفیر ایران در تاجیکستان، نماینده مردم تبریز اسکو آذرشهر در دوره ششم مجلس شورای اسلامی و اولین دبیر شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور را در کارنامه خود دارد و نیز پیشنهاددهنده زادروز شهریار به نام روز شعر و ادب فارسی است.

شعر دوست درباره اینکه چرا شهریار را برای این روز پیشنهاد داده است، بیان کرد: در مورد اینکه چرا استاد شهریار و روز وفات آن شاعر حکیم را پیشنهاد کرده‌ام در تاریخ ادبیات هر سرزمین، شاعران و نویسندگان کم‌شماری هستند که چون ستون‌های استوار، آسمان آن سرزمین را بر سر انبوه شاعران و نویسندگان دیگر نگاه می‏دارند. چنین نوابغی هر چند سده یک بار ظهور می‏‌کنند. تاریخ ادبیات یک ملت برای ظهور چنین نوادری به ادوار مختلف تقسیم می‏‌شود. شاعرانی چون فردوسی، نظامی، خاقانی، مولوی، حافظ، سعدی و صائب از ارکان شعر ما به شمار می‏‌روند و در پیدایی ادوار مهم ادبی نقش اساسی دارند. سیدمحمد حسین شهریار، به گواهی بسیاری منتقدان و محققان برجسته و به تصریح همگنانش، همچنین تایید ذوق عمومی، درخشان‌ترین چهره شعر معاصر ایران است.
 

شهریار را بیشتر بشناسیم

سید محمدحسین بهجت تبریزی متولد ١١ دی ۱۲۸۵ و درگذشتهه ٢٧ شهریور ۱۳۶۷ متخلص به شهریار (پیش از آن بهجت تبریزی) شاعر ایرانی اهل تبریز بود که به زبان‌های فارسی و ترکی آذربایجانی شعر سروده‌است. او در تبریز در خانواده‌ای بستان‌آبادی (روستای خُشگِناب بستان‌آباد) به دنیا آمد و بنا به وصیتش در مقبرةالشعرای تبریز به خاک سپرده شد.

۲۷ شهریور را به واسطه روز درگذشت او «روز شعر و ادب فارسی» نامیده‌اند. مهم‌ترین اثر شهریار منظومه حیدربابایه سلام؛ (سلام به حیدربابا)، است که از معروف‌ترین آثار ادبیات ترکی آذربایجانی به‌شمار می‌رود و شاعر در آن از اصالت و زیبایی‌های روستا یاد کرده‌است. این مجموعه در میان اشعار مدرن قرار گرفته و به بیش از ۸۰ زبان زنده دنیا ترجمه شده‌است.

شهریار در سرودن گونه‌های دگرسان شعر فارسی، مانند قصیده، مثنوی، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی نیز چیره‌دست بود. اما بیشتر از دیگر گونه‌ها در غزل شهره بود و از جمله غزل‌های معروف او می‌توان به «علی ای همای رحمت» و «آمدی جانم به قربانت» اشاره کرد. شهریار نسبت به علی بن ابی‌طالب ارادتی ویژه داشت و همچنین شیفتگی بسیاری نسبت به حافظ داشته‌است.

شهریار، از جمله سرایندگانی است که شعر را محلی نیک برای بیان این اندیشه‌ورزی‌های ژرف‌نگرانه و پندآموز دانسته، و بسیاری از اندرزهای اخلاقی، تربیتی را در قالب‌های گوناگون شعری (به‌ویژه در قطعات، رباعیات و دوبیتی‌ها) بازمی‌گوید. مخاطب این افکار و مفاهیم نیز نوع بشر و انسان در طول تاریخ است نه خطابی شخصی و منحصر به فرد.
 

کتاب‌شناسی شهریار

از شهریار دیوان دو جلدی منتشر شده است که در این روزها توسط ناشران مختلف در بازار کتاب موجود است. در انتشارات نگاه این دیوان به چاپ ۵۴ رسیده است. این انتشارات «گزیده غزلیات شهریار» و همچنین «شیدایی‌ها» را از این شاعر منتشر کرده است. این ناشر همچنین کتاب «کلیات اشعار ترکی شهریار» را به زبان ترکی منتشر کرده است

همچنین کتاب صوتی شعر و زندگی استاد شهریار منتشر شده است. این مجموعه حاوی برگزیده‌ای از ساعت‌ها گفت‌وگوی ضبط‌ شده با شهریار شاعر است که طی مدتی بیش از یک دهه فراهم آمده و از میان آن همه نوار مطالبی که قابل استفاده‌ی شهریار ‌پژوهان به نظر رسیده انتخاب و به صورت مجموعه‌ حاضر تدوین شده است.

حیدربابایا سالام یا حیدربابایه سلام (به فارسی: سلام بر حیدربابا) که اغلب به صورت کوتاه «حیدربابا» خوانده می‌شود، نام منظومه‌ای از محمدحسین شهریار است که به ترکی آذربایجانی سروده شده‌است.

شهریار در این اثر از دوران کودکی خود در خشکناب، که در پای کوهی به نام حیدربابا قرار دارد یاد می‌کند. او کوه کوچک حیدربابا را خطاب قرار داده و توصیف گیرایی از طبیعت و مردمان آن سامان به دست می‌دهد و گاه احساس خود از اوضاع گذشته و حال را با زبانی ساده و بی‌تکلف و نزدیک به زبان عامهٔ مردم بیان می‌کند.

منظومه «سهندیم» یا «سهند من» شهریار، شعری است سرشار از تخیل و صحنه سازی، صحنه هایی بسیار رویایی که نمونه هایی از آن نیز در مثنوی «افسانه ی شب» به تصویر کشیده شده است. شهریار منظومه «سهندیم» را احتمالا در سال ۱۳۴۷ یا ۱۳۴۸ به زبان ترکی و در جواب شعر «نامه به شهریار» شاعر مراغه ای متخلص به «سهند» سروده است. این منظومه ابتدا از ۲۳۷ سطر تشکیل شده بود، لکن شهریار بعد از مدتی مراوده با سهند، ۱۷ سطر دیگر هم به آن افزود ولی این سطور موردپسند سهند قرار نگرفت و شهریار نیز با وجود این که از سهند به دلیل عدم نگارش آن در چاپ اولیه، گله داشت، ولی دوستی وی با او بیش از آن بود که در دکلمه سهندیم در نوارهای صوتی، سطور مذکور را قرائت کرده باشد.

کتاب «سرود آبشار» مجموعه برگزیده ای از اشعار استاد شهریار است. در آغاز، نوشته ای از غلامحسین یوسفی در «چشمه روشن» انتخاب شده و برای مثال در آن خاطرنشان شده است: قسمت عمده ای از دیوان شهریار را غزل های او دربرگرفته است. برخی از مشهورترین اشعار او نیز به صورت غزل است، خاصه آن ها که به آواز همراه با موسیقی خوانده اند. سرگذشت عشق آتشین و ناکام او که به ترک درس و تغییر مسیر زندگانی وی انجامید و مقدمه تجلی عشق عرفانی و الهی در ضمیر او شد، نیز زمینه شهرت غزل های ناب او را فراهم می آورد... شهریار در زمینه های گوناگون به شیوه های متنوع شعر گفته است. شعرهایی که در موضوعات وطنی و اجتماعی و تاریخی مذهبی و وقایع عصری سروده نیز کم نیست./ایرنا