مردم خراسان رضوی همواره به دین‌داری و دوست داری اهل‌بیت عصمت و طهارت شهره بوده و هستند. آنان در برپا داشتن شعائر اسلامی سرآمدند از این رو با فرارسیدن ماه محرم، در خراسان رضوی آیین‌های ویژه‌ای برپا می‌شود که پس از گذشت سال‌ها هنوز هم برپایی این آئین‌ها، شور و حال خاصی به شهرها می‌دهد.
اگرچه مردمان خطه خورشید، اوج عزاداری خویش را در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی به نمایش می‌گذارند اما آئین‌های محرمی در این استان از سیاه پوش کردن مساجد و تکایا و حسینیه‌ها ازچند روز مانده به شروع محرم، آغاز می‌شود و با علم‌گردانی و برپایی جلسات سخنرانی و عزاداری و حرکت دسته‌جات زنجیرزنی و سینه‌زنی در خیابان‌ها و برپا کردن چادرها و خیمه‌های عزاداری و توزیع نذری و ... تا انجام یک سری سنت‌ها و آداب و رسوم معمول در هر شهری از استان ادامه دارد.
حتی جلسات و محافل خانگی عزاداری در دهه دوم و سوم محرم و صفر هم ادامه می‌یابد و اوج این عزاداری‌ها در دهه آخر ماه صفر که از اربعین شروع می‌شود تا روزهای آخر ماه صفر و ایام شهادت امام رضا (ع) و امام حسن مجتبی (ع) ادامه دارد.
یک پژوهشگر فرهنگ شفاهی در خراسان رضوی گفت: در خراسان رضوی با فرارسیدن محرم، مردم اعم از زن و مرد و پیر و جوان، رخت عزا به تن می‌کنند و لباس سیاه می‌پوشند، شهرها هم همین طور پرچم‌های عزای سرور و سالار شهیدان بر هر کوچه و خیابانی دیده می‌شود.
جواد روشندل در گفت وگو با ایسنا با بیان اینکه مردم خراسان رضوی در طول سالیان متمادی با وقف اموال خود در برپایی آئین و رسوم محرم نقشی مهم ایفا کرده‌اند به طوری که بخش مهمی از برگزاری مراسم عزاداری محرم و اطعام مردم در سایه‌سار وقف ادامه یافته است، گفت: در همه شهرهای خراسان به واسطه وجود تمدنی کهن در این منطقه و سابقه تاریخی حضور جریان‌های اسلام‌گرا، آئین‌های عزاداری ویژه محرم با شکوه خاصی برگزار می‌شود.
وی افزود: از جمله مراسمی که به طور معمول در همه شهرهای خراسان در ایام محرم و صفر برگزار می‌شود می‌توان به برگزاری مجالس عزاداری امام حسین (ع)، نوحه‌خوانی و مرثیه‌سرایی، برپایی دسته‌جات سینه‌زنی و زنجیرزنی، اطعام مردم، برپایی چادرها و خیمه‌هایی و توزیع صلواتی چای و آب و شربت بین مردم،، پوشیدن لباس سیاه و سیاه‌پوش کردن اماکن و خیابان‌ها و کوچه‌ها قرائت زیارت عاشورا، برپایی مراسم شیرخوارگان حسینی، علم‌گردانی، حرکت دسته بنی اسد در برخی شهرهای خراسان و برپایی تعزیه‌های خیابانی و شبیه‌خوانی‌ها و... اشاره کرد.
وی با اشاره به تعدد آیین‌ها و مراسم سنتی، بومی و محلی و عزاداری در خراسان رضوی گفت: تاکنون ۳۶ آیین عزاداری محرم و صفر در این استان، در قالب میراث ناملموس در فهرست آثار ملی ثبت شده است که با برگزاری هرساله این آئین، خود به عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری و فرهنگی شهرهای مختلف خراسان رضوی است.
این پژوهشگر فرهنگ شفاهی با بیان اینکه هرساله با آغاز محرم، حزن و اندوه شهرهای این استان را فرا می‌گیرد و در هر روستا و آبادی شاهد برپایی علم عزای حسین و یاران باوفایش هستیم، ابراز کرد: ماهیت ماه محرم و صفر بر این است که آئین‌های و آداب ویژه سوگواری و عزاداری در آن اجرا می‌شود اما در هر نقطه‌ای از منطقه خراسان رضوی برخی از این آئین‌ها بیشتر مطرح هستند.
وی گفت: جدای از سیاه‌پوش کردن شهرها و برپایی مراسم سخنرانی، مداحی و سینه‌زنی در همه شهرهای خراسان که در روزهای نهم و دهم این ماه با عنوان تاسوعا و عاشورای حسینی به اوج می‌رسد و در هر شهر با جزئیاتی اجرا می‌شود برخی آئین‌های عزاداری در برخی شهرها ویژه هستند به عنوان مثال در حسینیه قنادها و دباغ‌های شهر سبزوار هرساله سنت برپا کردن چادر حسینیه‌ها به عنوان آیین‌های آغاز محرم اجرا می‌شود.
روشندل ابراز کرد: علم بندان نیز از آیین‌های سوگواری محرم در خراسان است که در شهرستان بردسکن، داورزن، خرو و خلیل‌آباد و ... مشاهده می‌شود و نشان دهنده آغاز عزاداری ایام محرم و وارد شدن روستا در نظام آیینی است.
وی ادامه داد: تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی هم از آیین‌های قدیمی در خراسان رضوی است که در گذشته شیوه عزاداری اصلی مردمان برخی شهرها بوده است. تعزیه‌خوانی هنوز هم در شهرهای کاشمر، خلیل‌آباد، کوهسرخ، بردسکن، سبزوار، داورزن، ششتمد و نیشابور و در بسیاری از روستاهای انجام می‌شود.
این پژوهشگر فرهنگی خراسان رضوی با اشاره به برگزاری آئین خطبه‌خوانی در حرم رضوی و افروختن شمع و... افزود: از بین این‌همه آئین و رسوم برپایی عزای حسینی، تعدادی در فهرست آثار معنوی به ثبت رسیده‌اند که از جمله آنها می‌توان به آئین دسته بنی اسد و نخل گردانی روستای فدافن کاشمر، آئین حیدر حیدر خلیل‌آباد، چادرپوشان سبزوار و ... اشاره کرد.
وی با بیان اینکه علم‌گردانی نیز یک آیینی سنتی و از نمادهای فرهنگ سوگواری است که در روستاهای نیشابور باشکوه خاصی همه ساله در عزای امام سوم شیعیان برگزار می‌شود، گفت: در برپایی همه مراسم و آئین سوگواری و عزاداری محرم، گوشه‌هایی از عشق به اهل‌بیت عصمت و طهارت در وجود مردمان این دیار را به نمایش گذاشته می‌شود و هرکس تلاش دارد ذره‌ای از این دریای محبت بچشد.
روشندل با اشاره به اینکه به عشق ابا عبدالله الحسین شاهد انجام نذورات و توزیع انواع خوراکی‌ها و اطعام عزاداران حسینی در اقصی نقاط این استان هستیم، گفت: در حسینیه‌ها، مساجد و تکایای همه شهرها و روستاهای خراسان رضوی سفره‌های نذری پهن است و عزاداران حسینی میهمان خوان پرنعمت نوکران و خادمان اهل‌بیت هستند.
وی گفت: مهمترین غذاهای نذری شله مشهدی، حلیم، قیمه و قورمه سبزی، عدس پلو و لوبیا پلو هست و در قدیم که در بساط سفره‌های نذری آبگوشت هم بود، برخی زنان به نشانه عشق و دلدادگی به ساحت امامشان، پخت نان و پاک کردن سبزی و ... هیأت‌های عزاداری را برعهده می‌گرفتند.
روشندل افزود: مشارکت مردم در برپایی سفره‌های نذری در ایام محرم از قدیم وجود داشته و هرکسی که خدمتی به عزاداران حسینی می‌کرده و می‌کند، انجام آن را افتخاری در راستای نوکری ارباب خود می‌داند.
دیدگاه ها